Dişli Çark Açmada Azdırma Yöntemleri

Azdırma sistemi
Yuvarlanma metoduna göre diş açan gerek “Maag”ve gerekse “Fellow” tezgahları planya
Şekil. 1.6, Azdırma sistemi çalışma prensipi (Maag)
hareketi yaparlar; yani aşağıya doğru kesiş hareketinden sonra yukarıya boş bir geri hareke- ti
yaparlar. Bu kesik ileri geri hareketi sürekli bir kesme hareketine çevirmek için kesici bıçak
sonsuz vida şekline sokularak azdırma frezeleri oluşturulmuştur (Şekil. 1.6).
Şekil. 1.6 de görüldüğü gibi sonsuz vida şeklindeki helisel freze dönmekte ve aynı anda ya-vaş
yavaş aşağıya kayarak dişleri kesmektedir. Kesilen çarkta helisel frezenin dönüşüne ayarlanmış
olarak beraber döner.
Genel olarak diğer tezgahlarda da olduğu gibi önceden kaba talaş alınıp sonra da ikinci defa keskin
bir freze ile ince talaş alınır. Böylece yüksek kaliteli dişliler elde edilir.
Şekil. 1.7, Eksenel frezeleme (Maag) Şekil. 1.8, Radyal frezeleme (Maag) D i ş l i l e r
www.guven-kutay.ch
12
Tek bir dişliyi kesmek için saatlerce, büyük çarklarda günlerce süren çalışmada frezeler
fazla yıpranır. Çok yayılmış
olan bu sistemin frezeleri
pahalıdır. Fellow sisteminde
olduğu gibi her modül
büyüklüğü için ancak tek bir
kesici freze gereklidir.
Bir usta bu tezgahlardan
sekiz on tanesini kolaylıkla
yalnız başına idare eder. Bu
da ekonomik kazançtır.
Yuvarlanma metoduyla
çalışan diğer sistemlerde de
olduğu gibi bir defada üst
üste yerleştirilmiş bir kaç
dişliçark birden kesilebilir
(Şekil. 1.9).
Düz dişli imal etmek için bu
sonsuz vida şeklindeki helisel frezelerin dişli tezgahına
kendi helis açısı kadar eğik
olarak bağlanmaları gerekir.
Böylece düz dişli çark elde
edilir. Şekil. 1.9, Radyal-Eksenel frezeleme (Maag)
Helisel dişli açmak için, ya frezenin bağlı olduğu malafa tablasındaki taksimat ayarlanır, veya
değiştirme dişlileri ile helis açısı ayarlanır. Eğer helis açısı malafa tablasındaki taksimata göre
ayarlanacaksa, dişlinin helis yönüne göre frezenin helis açısına frezenin adım açısını eklemek
veya çıkarmak gerekir. Frezenin helis açısının değeri frezelerin üzerinde yazılı olup frezeler sol
ağızlı ise frezenin helis açısı çıkarılacak yerde eklenir veya eklenecek yerde çıkarılır.
γ
0
0
β
γ
β
Şekil. 1.10, Düz dişli Şekil. 1.11, Helis dişli
Düz dişli için işlemek için (Şekil. 1.10) takımın eksenini γ
0 kadar sağa eğmek gereklidir.
Şekil. 1.11 de bir helisel dişlinin açılışmı görüyoruz. Sol helis elde etmek için takım eksenini β − γ0
kadar sola eğmek gereklidir. D i ş l i l e r
www.guven-kutay.ch
13
Piyasada “azdırma” adı altında tanınan sonsuz vida şeklindeki frezeler tek ağızlı veya bir kaç ağızlı
olurlar. Genel olarak kaba talaş kesmek için tek ağızlı, ince talaş kesmek için iki ağızlı sonsuz vida
frezeleri kullanılır. Tek ağızlı frezelerle iyi kaliteli dişliler elde edilirler. Bununla beraber daha
yüksek verimlerinden dolayı son yıllarda gerek kaba ve gerekse ince talaş için bir kaç ağızlı sonsuz
vida frezeleri kullanılmaya başlanmıştır. Genel olarak DIN normlarının tesbit ettiği, kalitesi 8 veya
8 den ufak olan dişli çarkları tek ağızlı sonsuz vida frezesi ile, 8 den daha büyük kalitedekiler ise iki
ağızlı sonsuz vida frezeleri ile açılırlar. Çok fazla diş sayısı olan dişli çarkların imalinde 5, hatta 7
ağızlı sonsuz vida frezeleri kullanılabilir. Burada sonsuz vida şeklindeki frezesinin ağız sayısının,
diş açılan çarkın diş sayısına tam bölünmemesi sağlanmalıdır. Eğer tam bölünürse sonsuz vida
frezesinin aynı dişleri her zaman dişli çarkın aynı dişlerini keser ve bıçaktaki aşınmadan ötürü
imalattaki hata artabilir.
Ağızları (adımları) birden fazla olan sonsuz vida frezelerinde şu özelliğe dikkat etmelidir: Tezgahta
imal edilebilecek en küçük diş sayısı 8 ise iki ağızlı (adımlı) bir sonsuz vida frezesiyle ancak 16
veya üç ağızlı bir sonsuz vida frezesiyle ancak 24 dişi olan bir çark imal edilebilir. Dişli çarklar
frezelendikten sonra raspalanacaklar veya lepleneceklerse, frezeleme sırasında elde edilmiş olan diş
biçimi düzgünlüğü önemlidir. Diş yüzeylerindeki kalite raspalanarak yükseltileceğinden
önemsizdir. Şekil. 1.6 de sonsuz vida şeklindeki frezenin ilerlemesinin, diş açılacak çarkın eksenine
paralel olduğunu görmüştük. Ancak sonsuz vida şeklindeki (azdırma) freze kesmeye başladığı ilk
andan dişleri tamamıyla kesinceye kadar bir yol alır. Görüldüğü gibi ilk kesme anından tam kesişe
geçinceye kadar frezenin gittiği ilk kesiş yolu hayli uzundur. Bu uzunluk helis dişlilerde daha da
artar. Frezenin gittiği yolun büyük kısmı gerçekten boşuna gidilen bir yol olup diş açan tezgahın
randımanını düşürür. Bu maksatla frezeyi radyal yönde daldıran tezgahlar yapılmıştır (Şekil. 1.8).
Freze ilk olarak diş boyunu meydana getirecek kadar radyal olarak dişli çark taslağına daldırılır,
sonra normal şekilde eksene paralel olarak kesmeye devam eder. Görüldüğü gibi frezenin gittiği
yol kısadır. Bu metoda göre çalışan tezgahların iş verimi çok daha yüksektir. Ancak daldırmadan
ötürü bu tezgahlarda çalışan frezeler daha çabuk körlenirler. Daldırma metodu ile diş açımında
frezelerin ortadaki dişleri çarkta daha derine dalmakta, yandaki dişler ise hiç denecek kadar az
kesme işi görmektedirler. Böylelikle frezelerin orta dişleri çabuk aşınmaktadırlar. Bu sakıncayı
önlemek için çalışma sırasında frezeleri eksen yönünde ilerleyen modern tezgahlar yapılmıştır.
Böylelikle sonsuz vida şeklindeki frezelerin ömürleri %50 ile %70 kadar uzatılmıştır.